Darowizna kojarzy się z bezinteresownym przekazaniem majątku – domu, mieszkania, pieniędzy czy udziałów. Rzadko jednak mówi się o sytuacji odwrotnej, czyli rezygnacji z darowizny przez obdarowanego. Prawo dopuszcza taką możliwość, ale zależy ona od etapu przekazania darowizny, formy umowy i okoliczności.
Czym jest darowizna w świetle prawa?
Darowizna to umowa uregulowana w art. 888 Kodeksu cywilnego, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem własnego majątku.
Zasadą jest, że aby umowa darowizny była skuteczna, konieczne jest jej formalne przyjęcie przez obdarowanego – dopiero wtedy powstaje pełny stosunek prawny między stronami.
Do momentu, w którym obdarowany nie złoży oświadczenia o przyjęciu darowizny ani nie otrzyma jej w sposób faktyczny (np. przez przekazanie pieniędzy lub nieruchomości), może swobodnie odmówić przyjęcia – nawet jeśli wcześniej wyrażał wstępną zgodę.
Natomiast po przyjęciu i wykonaniu darowizny nie ma już możliwości jednostronnego wycofania się z umowy. W takiej sytuacji jej cofnięcie lub zwrot możliwy jest wyłącznie na podstawie nowej umowy między stronami albo – w wyjątkowych przypadkach – poprzez odwołanie darowizny przez darczyńcę z przyczyn przewidzianych w Kodeksie cywilnym (np. rażącej niewdzięczności).
Rezygnacja z darowizny przed jej przyjęciem
Najprostszy przypadek to sytuacja, w której obdarowany jeszcze nie przyjął darowizny.
Z prawnego punktu widzenia, dopóki nie złożył oświadczenia o przyjęciu, umowa nie jest skuteczna, a więc może bez konsekwencji odmówić przyjęcia.
Przykład:
Dziadek postanawia przekazać wnukowi mieszkanie w formie darowizny. Wnuk nie chce ponosić kosztów utrzymania nieruchomości i informuje notariusza, że nie przyjmuje darowizny.
W takiej sytuacji darowizna po prostu nie dochodzi do skutku – żadne zobowiązania nie powstają.
Nie ma też potrzeby składania żadnego formalnego pisma – wystarczy brak zgody lub ustne oświadczenie, choć w praktyce warto zachować pisemne potwierdzenie dla celów dowodowych.
Co dzieje się z przedmiotem darowizny po rezygnacji?
Jeżeli obdarowany zrezygnuje z darowizny przed jej przyjęciem lub wykonaniem, przedmiot darowizny pozostaje własnością darczyńcy – umowa nie dochodzi wtedy do skutku, a żadna ze stron nie ma wobec siebie zobowiązań.
W przypadku, gdy darowizna została już przekazana, a strony zgodnie decydują o jej cofnięciu, konieczne jest zawarcie nowej umowy zwrotnej (np. umowy przenoszącej własność z powrotem na darczyńcę). Nie można bowiem jednostronnie „oddać” darowizny bez podstawy prawnej.
Jeśli natomiast darczyńca odwołuje darowiznę z ważnych powodów (np. rażącej niewdzięczności), przedmiot darowizny musi zostać zwrócony, chyba że jego zwrot jest niemożliwy – wtedy obowiązuje zwrot równowartości w pieniądzu.
Rezygnacja z darowizny po przyjęciu
Trudniejszy przypadek to rezygnacja po przyjęciu darowizny, czyli gdy obdarowany już stał się właścicielem rzeczy lub prawa. W takim wypadku nie można po prostu „oddać” darowizny bez zgody darczyńcy – konieczne jest tutaj zawarcie nowej umowy.
W praktyce istnieją dwa rozwiązania:
1. Umowa zwrotnego przeniesienia własności
Obdarowany może dobrowolnie zwrócić przedmiot darowizny darczyńcy, np. podpisując u notariusza umowę przeniesienia własności. To najczęstsze rozwiązanie, gdy strony są zgodne i chcą naprawić decyzję podjętą zbyt pochopnie.
2. Odwołanie darowizny przez darczyńcę
Jeśli obdarowany nie chce lub nie może zwrócić darowizny, a pojawiają się szczególne okoliczności – np. rażąca niewdzięczność wobec darczyńcy – ten ostatni może skorzystać z prawa odwołania darowizny. Zasady te reguluje art. 898–900 Kodeksu cywilnego, które przewidują możliwość cofnięcia darowizny już wykonanej, gdy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy poważnego naruszenia zasad współżycia społecznego, np. obraźliwego zachowania, agresji, czy odmowy pomocy w chorobie.
📝 Pełna treść art. 898-900 KC (kliknij żeby rozwinąć)
Art. 898. [Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności]
§ 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.
Art. 899. [Przebaczenie obdarowanemu]
§ 1. Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
§ 2. Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
§ 3. Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Art. 900. [Forma odwołania darowizny]
Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.
Odwołanie następuje poprzez złożenie pisemnego oświadczenia skierowanego do obdarowanego. W praktyce oznacza to, że darczyńca nie może sam „cofnąć” darowizny siłą – musi formalnie wezwać obdarowanego do jej zwrotu. Nie jest to jednak równoznaczne z rezygnacją obdarowanego, lecz działanie inicjowane wyłącznie przez darczyńcę w odpowiedzi na jego zachowanie.
Czy można „cofnąć” przyjęcie darowizny?
Nie. Po złożeniu oświadczenia o przyjęciu darowizny obdarowany nie ma już prawa jednostronnie się z niej wycofać. W momencie, gdy oświadczenia obu stron – darczyńcy i obdarowanego – zostały złożone, umowa darowizny staje się prawnie skuteczna i wiążąca.
Prawo cywilne nie przewiduje możliwości „unieważnienia” darowizny tylko dlatego, że obdarowany zmienił zdanie. Aby doszło do cofnięcia skutków darowizny, konieczna jest zgoda obu stron lub orzeczenie sądu, np. w sytuacji, gdy przyjęcie darowizny nastąpiło pod wpływem błędu, groźby lub w stanie wyłączającym świadomość (czyli gdy oświadczenie woli było wadliwe).
W praktyce oznacza to, że obdarowany nie może po prostu „oddać” darowizny – musi dojść do nowej czynności prawnej lub do stwierdzenia przez sąd, że wcześniejsza była nieważna.
Rezygnacja z darowizny w formie aktu notarialnego
Jeśli przedmiotem darowizny jest nieruchomość, prawo własności może być przeniesione tylko na podstawie aktu notarialnego. Oznacza to, że zarówno przyjęcie, jak i ewentualne odwołanie czy zwrot darowizny, musi mieć formę notarialną.
W praktyce wygląda to tak:
▪ obdarowany i darczyńca umawiają się u notariusza,
▪ podpisują umowę zwrotnego przeniesienia własności,
▪ notariusz aktualizuje wpis w księdze wieczystej.
Kiedy warto zrezygnować z darowizny? Przykłady sytuacji
Rezygnacja z darowizny może być racjonalna w kilku sytuacjach:
▪ darowizna wiązałaby się z dużymi kosztami utrzymania (np. mieszkanie wymagające remontu lub z długami),
▪ obdarowany obawia się odpowiedzialności za zobowiązania darczyńcy,
▪ przyjęcie darowizny mogłoby pogorszyć jego sytuację podatkową,
▪ strony uznały, że darowizna nie jest już potrzebna lub zasadne jest jej cofnięcie.
▪ darowizna mogłaby wywołać konflikt rodzinny – np. jedno z rodzeństwa otrzymuje znaczną nieruchomość, co mogłoby prowadzić do sporów spadkowych,
▪ obdarowany utracił zaufanie do darczyńcy lub zmieniły się relacje między stronami – np. po kłótni lub zerwaniu kontaktu przyjęcie darowizny stało się niepożądane.
Jak złożyć oświadczenie o rezygnacji z darowizny?
Jeśli darowizna nie została jeszcze przyjęta, wystarczy poinformować darczyńcę – najlepiej pisemnie. W przypadku darowizny już przyjętej, trzeba zawrzeć nową umowę notarialną lub porozumienie o zwrocie.
W piśmie można użyć prostego sformułowania:
„Niniejszym oświadczam, że rezygnuję z przyjęcia darowizny [opis przedmiotu darowizny] oferowanej przez [imię i nazwisko darczyńcy].”
Wnioski i najczęściej zadawane pytania
Rezygnacja z darowizny przez obdarowanego jest możliwa, dopóki darowizna nie została przyjęta lub wykonana. Po tym etapie cofnięcie wymaga zgody darczyńcy lub nowej umowy.
Choć darowizna jest z definicji bezpłatna, jej przyjęcie może wiązać się z dodatkowymi konsekwencjami finansowymi lub prawnymi. Obdarowany może być zobowiązany do zapłaty podatku od darowizny (jeśli nie korzysta ze zwolnienia), ponoszenia kosztów utrzymania otrzymanej rzeczy – np. podatku od nieruchomości, remontów czy opłat eksploatacyjnych – a w niektórych przypadkach także odpowiedzialności za zobowiązania związane z przedmiotem darowizny (np. hipoteką lub długami zabezpieczonymi na nieruchomości).
Czy można zrezygnować z darowizny już po podpisaniu aktu notarialnego, ale przed wpisem do księgi wieczystej?
Tak. Dopóki przeniesienie własności nie zostało ujawnione w księdze wieczystej, strony mogą wspólnie złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy lub podpisać akt notarialny o cofnięciu darowizny. W praktyce notariusz anuluje wniosek o wpis i nieruchomość pozostaje przy darczyńcy.
Czy obdarowany może zrezygnować z darowizny w imieniu innej osoby?
Nie. Oświadczenie o przyjęciu lub rezygnacji z darowizny jest czynnością osobistą. Może je złożyć tylko sam obdarowany lub jego pełnomocnik posiadający pełnomocnictwo notarialne obejmujące tę konkretną czynność.
Co jeśli darowizna została wykonana częściowo?
W przypadku darowizny częściowo zrealizowanej (np. przekazano część pieniędzy, ale nie nieruchomość), obdarowany może zrezygnować tylko z niewykonanej części. Wykonana część pozostaje skuteczna – nie można jej „cofnąć” bez nowej umowy.
Czy odmowa przyjęcia darowizny wymaga uzasadnienia?
Nie. Obdarowany nie musi tłumaczyć swojej decyzji ani przed darczyńcą, ani przed notariuszem. Wystarczy, że jednoznacznie oświadczy, iż nie przyjmuje darowizny. Wyjątkiem są sytuacje, gdy odmowa może stanowić naruszenie wcześniejszych zobowiązań umownych (np. w spółce lub fundacji).
Czy można zrezygnować z darowizny dokonanej na rzecz dziecka?
Tak, ale decyzję w imieniu dziecka podejmuje jego przedstawiciel ustawowy (np. rodzic), za zgodą sądu opiekuńczego. Sąd ocenia, czy odrzucenie darowizny leży w interesie dziecka – np. gdy wiązałaby się z kosztami lub ryzykiem finansowym.
Co się dzieje z darowizną, jeśli obdarowany zmarł przed jej przyjęciem?
W takiej sytuacji darowizna nie dochodzi do skutku. Zgodnie z Kodeksem cywilnym, oświadczenie o przyjęciu darowizny ma charakter osobisty i nie może być złożone po śmierci obdarowanego – jego spadkobiercy nie „dziedziczą” prawa do przyjęcia darowizny.
Dodaj komentarz