Współpraca z adwokatem powinna opierać się na zaufaniu i profesjonalizmie. Zdarza się jednak, że klient nie jest zadowolony z usług prawnika albo jego sytuacja życiowa się zmienia i chce zakończyć współpracę. W takich momentach pojawia się pytanie: czy można zrezygnować z adwokata i domagać się zwrotu pieniędzy?

Rezygnacja z adwokata – czy to możliwe?

Tak, klient zawsze ma prawo zrezygnować z usług adwokata. Zasada ta wynika z przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących umowy zlecenia (art. 746 k.c.). Adwokat świadczy usługi na podstawie umowy z klientem, a ta – co do zasady – może zostać wypowiedziana w dowolnym momencie. Warto przy tym wiedzieć że:

▪ Klient nie musi podawać powodu rezygnacji.

▪ Adwokat jest zobowiązany niezwłocznie wydać wszystkie dokumenty i materiały związane ze sprawą.

▪ Rezygnacja z adwokata nie pozbawia klienta prawa do obrony – każdy ma prawo reprezentować się samodzielnie albo ustanowić nowego pełnomocnika. W praktyce oznacza to, że po wypowiedzeniu pełnomocnictwa należy jak najszybciej zdecydować, czy dalsze działania procesowe będzie się prowadzić samemu, czy też z pomocą innego prawnika.

Co z wynagrodzeniem adwokata?

Najczęściej problemem nie jest sama rezygnacja, lecz pieniądze. Wynagrodzenie adwokata bywa ustalane różnie:

▪ Stawka ryczałtowa (z góry za całość sprawy) – jeśli klient zapłacił z góry, a sprawa nie została jeszcze przeprowadzona, można żądać zwrotu części wynagrodzenia za czynności, które nie zostały wykonane. Adwokat zachowuje zapłatę za działania już wykonane (np. napisanie pozwu, udział w rozprawie).

▪ Stawka godzinowa – w takim przypadku klient płaci za faktycznie przepracowane godziny. Po rezygnacji adwokat rozlicza dotychczasowy czas pracy, a część wynagrodzenia odpowiadająca niewykonanym czynnościom podlega zwrotowi. Wynika to wprost z art. 746 § 1 kodeksu cywilnego.

▪Honorarium za sukces (tzw. success fee) – taka forma wynagrodzenia jest dopuszczalna tylko jako dodatkowa premia, obok podstawowego wynagrodzenia. Jeśli klient rezygnuje przed rozstrzygnięciem sprawy, success fee w takim przypadku naturalnie nie przysługuje adwokatowi.

Zwrot pieniędzy – kiedy przysługuje?

Zwrot zapłaconych środków nie jest automatyczny, ale wynika z zasad kodeksu cywilnego oraz treści samej umowy z adwokatem. W praktyce można go żądać w kilku sytuacjach:

▪ niewykonanie czynności – jeśli adwokat nie zdążył jeszcze podjąć działań, za które pobrał wynagrodzenie (np. nie napisał pozwu, nie złożył pisma procesowego, nie stawił się na rozprawie), klient ma prawo oczekiwać zwrotu pieniędzy za tę część usługi;

▪ postanowienia umowy – często w umowie znajduje się zapis o tym, że niewykorzystana część zaliczki będzie rozliczana. W takim przypadku klient może powołać się na literalne brzmienie umowy i żądać proporcjonalnego zwrotu;

▪ nienależyte wykonanie usług – w przypadku nienależytego wykonania usług przez adwokata, na przykład gdy ten rażąco naruszał swoje obowiązki poprzez niekontaktowanie się z klientem, spóźnianie się z terminami czy zaniechanie składania istotnych dokumentów, klient ma prawo żądać zwrotu wynagrodzenia za niewykonane lub wadliwie wykonane czynności, a dodatkowo może dochodzić roszczeń odszkodowawczych. Jeżeli działania adwokata były tak nierzetelne, że cała usługa straciła dla klienta wartość, dopuszczalne jest także żądanie zwrotu całości zapłaconej kwoty. Podstawą takich roszczeń są przepisy kodeksu cywilnego, w szczególności art. 471 k.c., który nakłada na przyjmującego zlecenie odpowiedzialność za nienależyte wykonanie zobowiązania.

Zaliczka a zadatek – ważna różnica

Zasady rozliczenia zależą także od tego, w jakiej formie klient przekazał pieniądze adwokatowi. Często klienci utożsamiają zaliczkę z zadatkiem, tymczasem skutki prawne są zupełnie inne:

▪ zaliczka – traktowana jest jako część wynagrodzenia „na poczet” przyszłej usługi. Jeśli usługa nie została wykonana, zaliczka podlega zwrotowi, pomniejszona o wartość czynności faktycznie wykonanych;

▪ zadatek – ma charakter zabezpieczający. Jeżeli w umowie wyraźnie wskazano, że dana kwota jest zadatkiem, adwokat może go zatrzymać, gdy klient rezygnuje z umowy bez ważnego powodu. Odwrotnie – jeśli to adwokat nie wywiąże się ze swoich obowiązków, klient ma prawo żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości (art. 394 k.c.).

W praktyce adwokaci częściej posługują się pojęciem „zaliczki” niż „zadatku”, ponieważ zadatek w relacjach z profesjonalistą jest trudniejszy do obrony i rzadko spotykany w etyce zawodowej. Dlatego klient, który wpłacił pieniądze, zazwyczaj może domagać się zwrotu tej części, która nie odpowiada wykonanym czynnościom.

Co jeśli adwokat odmawia zwrotu pieniędzy?

Zdarza się, że adwokat nie zgadza się na zwrot wynagrodzenia, powołując się na to, że wykonał już część czynności albo że kwota była „bezzwrotna”. W takiej sytuacji klient nie jest jednak zupełnie bezsilny, ponieważ istnieje kilka ścieżek działania, które w praktyce często zaczyna się od najprostszych kroków:

Po pierwsze, warto wystosować pisemne wezwanie do rozliczenia i zwrotu pieniędzy. W piśmie należy powołać się na art. 746 § 1 k.c. oraz – w razie nienależytego wykonania usług – na art. 471 k.c. Dobrze, aby wezwanie miało charakter stanowczy, ale rzeczowy, i zawierało termin do spełnienia żądania (np. 7 czy 14 dni). Takie pismo często wystarcza, ponieważ adwokat, świadomy odpowiedzialności dyscyplinarnej i reputacyjnej, woli uniknąć sporu.

Jeśli to nie przyniesie efektu, kolejnym krokiem może być mediacja – albo bezpośrednia, albo przy udziale mediatora sądowego. To rozwiązanie mniej konfrontacyjne, a często skuteczne, bo adwokatowi również zależy na tym, aby nie eskalować sprawy.

W sytuacjach bardziej problematycznych klient może złożyć skargę do Okręgowej Rady Adwokackiej. Taka skarga może skutkować wszczęciem postępowania dyscyplinarnego wobec prawnika. Choć Rada nie zasądza zwrotu pieniędzy, to wizja sankcji dyscyplinarnych często mobilizuje adwokata do ugodowego zakończenia sprawy.

Ostatecznością pozostaje droga sądowa – pozew o zapłatę z tytułu nienależnego świadczenia lub odszkodowania. Wtedy to sąd ocenia, czy wynagrodzenie należało się w całości, czy tylko częściowo.

W praktyce: czy adwokaci robią problemy o zwrot pieniędzy?

Spory o rozliczenia z adwokatami wcale nie należą do rzadkości. Według danych samorządu adwokackiego kwestie finansowe stanowią około 10–15% wszystkich skarg dyscyplinarnych, co pokazuje, że jest to istotny problem w relacjach klient–pełnomocnik.

Najczęściej konflikt pojawia się przy wynagrodzeniu ryczałtowym, gdy adwokat utrzymuje, że wykonał już znaczną część czynności, mimo że klient ocenia to inaczej. Trudności wywołują także zapisy o „bezzwrotnej opłacie początkowej”, które choć brzmią jednoznacznie, bywają podważane jako sprzeczne z kodeksem cywilnym. Dodatkowym problemem bywa brak dowodów na faktycznie wykonane czynności, co znacząco utrudnia dochodzenie zwrotu pieniędzy. Ze względu na te powody warto od początku dbać o dokumentowanie przebiegu współpracy i być przygotowanym na ewentualny spór o rozliczenie.

Wzór pisma – rezygnacja z usług adwokata

[Imię i nazwisko klienta]  
[Adres zamieszkania]  
[Telefon / e-mail]  

[Data i miejscowość]  

Do:  
[Imię i nazwisko adwokata / nazwa kancelarii]  
[Adres kancelarii]  

Dotyczy: rezygnacja z usług prawnych – wypowiedzenie umowy z dnia [data zawarcia umowy]  

Szanowny Panie Mecenasie,  

niniejszym wypowiadam umowę o świadczenie usług prawnych zawartą w dniu [data] dotyczącą sprawy [krótki opis sprawy, np. sygnatura akt].  
Podstawą prawną jest art. 746 § 1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym umowa zlecenia może być wypowiedziana w każdym czasie.  

W związku z wypowiedzeniem umowy:  
1. Proszę o niezwłoczne wydanie wszelkiej dokumentacji związanej ze sprawą.  
2. Wnoszę o przedstawienie rozliczenia wykonanych czynności i zwrot niewykorzystanej części wynagrodzenia/zaliczki na rachunek: [nr konta].  
3. Proszę o dokonanie powyższych czynności w terminie [7/14] dni od doręczenia niniejszego pisma.  

Z poważaniem,  

.............................................  
(podpis klienta)  

Załączniki:  
– kopia umowy,  
– potwierdzenia wpłat (jeżeli dotyczy).  
  

Co trzeba zapamiętać?

Co trzeba zapamiętać?