Choć oba zawody łączy prawo, dzieli je filozofia pracy i odpowiedzialność. To droga od sali rozpraw po stronę ławy sędziowskiej, gdzie zamiast bronić racji jednej strony, trzeba nauczyć się ważyć racje obu.
Kim jest sędzia i jakie ma zadania?
Sędzia to przedstawiciel władzy sądowniczej, który rozstrzyga spory, wydaje wyroki i stoi na straży prawa. Jego obowiązkiem jest zachowanie niezawisłości, bezstronności oraz lojalności wobec Konstytucji i ustaw. W Polsce sędziowie powoływani są przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Oznacza to, że każda osoba ubiegająca się o to stanowisko musi przejść rygorystyczny proces weryfikacyjny – zarówno pod względem formalnym, jak i etycznym.
Wymagania formalne – kto może zostać sędzią?
Kwestie te reguluje ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 1209).
Zgodnie z art. 61 tej ustawy, kandydat na sędziego sądu rejonowego musi:
▪ posiadać obywatelstwo polskie i pełnię praw publicznych,
▪ mieć nieskazitelny charakter,
▪ ukończyć wyższe studia prawnicze w Polsce (lub ich odpowiednik za granicą),
▪ odbyć aplikację sędziowską, prokuratorską, adwokacką lub radcowską,
▪ złożyć egzamin sędziowski, prokuratorski, adwokacki lub radcowski,
▪ oraz posiadać co najmniej 3-letnie doświadczenie w zawodzie prawniczym po zdaniu egzaminu.
Jak więc można zauważyć, adwokat spełnia większość z tych kryteriów, co otwiera mu znacząco krótszą drogę do objęcia funkcji sędziego.
Adwokat jako kandydat na sędziego
Adwokat, który przez lata występował w sądach jako obrońca lub pełnomocnik, ma nie tylko wiedzę prawniczą, ale również praktyczne doświadczenie w stosowaniu prawa – co stanowi ogromny atut w oczach Krajowej Rady Sądownictwa.
Adwokat znajduje się więc w uprzywilejowanej pozycji – jego zawodowa ścieżka w dużej mierze pokrywa się z wymogami stawianymi kandydatom na sędziów. Ukończone studia prawnicze, zdany egzamin adwokacki oraz praktyka w sądach sprawiają, że spełnia większość formalnych kryteriów już na starcie. Dzięki temu nie musi ponownie odbywać aplikacji sędziowskiej – może realnie ubiegać się o urząd, wykorzystując doświadczenie zdobyte w praktyce procesowej.
Procedura ubiegania się o stanowisko sędziego – dla adwokata
Aby ubiegać się o urząd sędziego, adwokat musi:
Złożyć wniosek o powołanie na stanowisko sędziego
Kandydatura składana jest w odpowiedzi na ogłoszenie o wolnym stanowisku sędziowskim. Wniosek trafia do KRS za pośrednictwem prezesa sądu, w którym kandydat chce orzekać (np. sąd rejonowy właściwy miejscowo).
Dołączyć komplet dokumentów
Należy załączyć dyplom ukończenia studiów prawniczych, potwierdzenie zdania egzaminu zawodowego, informacje o przebiegu praktyki oraz opinie środowiska prawniczego, potwierdzające doświadczenie i etykę.
Przejść proces opiniowania przez kolegium i KRS
Kolegium sądu apelacyjnego ocenia predyspozycje i dorobek zawodowy, a następnie KRS rozpatruje kandydaturę, biorąc pod uwagę doświadczenie procesowe, postawę etyczną oraz kulturę prawniczą kandydata.
Powołanie przez Prezydenta RP
Po pozytywnej rekomendacji Krajowej Rady Sądownictwa wniosek trafia do Prezydenta. Akt powołania jest formalnym zakończeniem procedury – od tego momentu kandydat oficjalnie obejmuje urząd sędziego.
Czy zatem doświadczony adwokat ma „otwartą drogę” do zostania sędzią – praktycznie bez dodatkowych wymagań?
Adwokat nie zostaje sędzią „z automatu”, nawet jeśli spełnia formalne kryteria. Owszem – tak jak już podkreślaliśmy – ma ułatwioną drogę, bo nie musi przechodzić aplikacji sędziowskiej ani zdawać dodatkowego egzaminu, ale wciąż musi wygrać realny konkurs o stanowisko.
W praktyce oznacza to, że:
▪ konkuruje z innymi kandydatami (np. radcami, prokuratorami czy referendarzami),
▪ jego kandydatura musi przejść szczegółowe opiniowanie przez Krajową Radę Sądownictwa,
▪ ostateczne powołanie zależy od decyzji Prezydenta RP.
Czyli – formalnie ma przewagę, ale nie wystarczy samo doświadczenie w adwokaturze. Potrzebna jest dobra opinia zawodowa, nienaganna reputacja i często też wsparcie środowiska sędziowskiego.
Jakie doświadczenie zawodowe ma znaczenie?
Kandydat z tytułem adwokata musi wykazać, że:
▪ wykonywał zawód przez minimum 3 lata,
▪ cieszy się nieposzlakowaną opinią środowiska prawniczego,
▪ nie był karany dyscyplinarnie ani karnie,
▪ oraz posiada zdolność do obiektywnej oceny sprawy – co jest szczególnie istotne, jeśli wcześniej reprezentował klientów w sporach sądowych.
W praktyce KRS często docenia adwokatów, którzy mają doświadczenie zarówno w prawie cywilnym, jak i karnym, a także publikacje naukowe lub działalność dydaktyczną.
Czy adwokat musi zrezygnować z praktyki?
Tak. Z chwilą powołania na stanowisko sędziego, adwokat musi zrzec się wykonywania zawodu. Nie można łączyć funkcji sędziego z żadną działalnością prawniczą o charakterze zarobkowym, w tym prowadzeniem kancelarii, występowaniem w sądach czy doradztwem prawnym.
To wymóg niezawisłości i bezstronności – sędzia nie może być stroną ani reprezentantem żadnej ze stron w sporze.
Gdy adwokat zostaje sędzią – jak wygląda dalsza kariera?
Najczęściej adwokat, który został powołany na urząd sędziego, rozpoczyna orzekanie w sądzie rejonowym, gdzie zajmuje się sprawami cywilnymi, karnymi lub rodzinnymi. To etap, w którym zdobywa doświadczenie w prowadzeniu postępowań z drugiej strony sali rozpraw – nie jako pełnomocnik, lecz jako osoba odpowiedzialna za wydanie wyroku.
Wraz z upływem lat, pozytywnymi opiniami służbowymi i ocenami wizytatorów, sędzia może ubiegać się o awans do sądu okręgowego, a następnie – po kolejnych latach praktyki i ocenie dorobku orzeczniczego – do sądu apelacyjnego. Na tym poziomie orzeka już w sprawach bardziej złożonych, często precedensowych, wymagających szczególnej wiedzy i doświadczenia.
💡 Sąd rejonowy vs okręgowy vs apelacyjny – czym się różnią?
• Sąd rejonowy to podstawowy szczebel sądownictwa – rozpoznaje większość spraw cywilnych, karnych i rodzinnych w pierwszej instancji.
• Sąd okręgowy rozpatruje poważniejsze sprawy (np. o duże kwoty, cięższe przestępstwa) i pełni funkcję odwoławczą wobec sądów rejonowych.
• Sąd apelacyjny to najwyższy poziom sądów powszechnych – zajmuje się wyłącznie apelacjami od wyroków sądów okręgowych i kontrolą ich orzeczeń.
W wyjątkowych przypadkach, przy wybitnych osiągnięciach zawodowych, dorobku naukowym lub zasługach dla wymiaru sprawiedliwości, możliwe jest powołanie bezpośrednio do sądu wyższej instancji. Zdarza się to jednak niezwykle rzadko – ścieżka kariery sędziego jest zazwyczaj stopniowa, oparta na doświadczeniu, stabilności orzeczniczej i reputacji zawodowej.
Czy to częsta ścieżka kariery?
Tak, choć nie najpopularniejsza. Większość sędziów rekrutuje się z absolwentów Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, ale coraz częściej do sądów trafiają doświadczeni adwokaci i radcowie prawni, którzy wnoszą do wymiaru sprawiedliwości praktyczną wiedzę o funkcjonowaniu prawa w życiu codziennym.
W ostatnich latach KRS wyraźnie podkreśla, że doświadczenie zawodowe zdobyte poza sądem stanowi wartość dodaną dla kandydatów.
Wnioski + najczęściej zadawane pytania
Tak – adwokat może zostać sędzią.
Prawo jednoznacznie dopuszcza taką możliwość, a wielu adwokatów decyduje się na ten krok, chcąc przejść z roli obrońcy do roli arbitra. Wymaga to jednak spełnienia szeregu warunków formalnych, nienagannej opinii oraz gotowości do rezygnacji z niezależnej praktyki zawodowej.
Czy adwokat musi zrezygnować z wykonywania zawodu, zanim zostanie sędzią?
Tak. Z chwilą powołania na stanowisko sędziego adwokat automatycznie traci prawo wykonywania zawodu adwokata. Funkcje te są prawnie nie do pogodzenia, ponieważ sędzia musi zachować pełną niezależność i bezstronność.
Ile trwa proces powołania adwokata na sędziego?
To zależy od liczby kandydatów i obciążenia Krajowej Rady Sądownictwa. W praktyce procedura – od złożenia wniosku do aktu powołania przez Prezydenta RP – trwa od kilku miesięcy do ponad roku.
Czy adwokat może zostać sędzią Sądu Najwyższego?
Tak, ale dopiero po wielu latach doświadczenia orzeczniczego w sądach powszechnych. Kandydaci do Sądu Najwyższego muszą wykazać się wyjątkową wiedzą prawniczą i dorobkiem zawodowym.
Czy adwokat z małej kancelarii ma realne szanse na zostanie sędzią?
Owszem – liczy się nie wielkość kancelarii, lecz dorobek i opinia zawodowa. KRS analizuje jakość dotychczasowej pracy, postawę etyczną, publikacje naukowe czy zaangażowanie w działalność pro bono.
Czy adwokat może wrócić do zawodu po zakończeniu pracy jako sędzia?
Tak, ale wymaga to złożenia stosownego wniosku do samorządu adwokackiego i ponownego wpisu na listę adwokatów. Często taki powrót jest jednak rzadkością, bo większość byłych sędziów pozostaje w wymiarze sprawiedliwości lub przechodzi w stan spoczynku.
Dodaj komentarz