Słupy energetyczne, telekomunikacyjne czy przesyłowe od lat stoją na wielu prywatnych działkach w Polsce, budząc frustrację właścicieli. Czy po dekadach można jeszcze żądać ich usunięcia lub domagać się odszkodowania? Odpowiedź zależy od kilku kwestii prawnych, które wyjaśniamy w tym artykule.

Art. 305¹ Kodeksu cywilnego – czym jest służebność przesyłu

Podstawą prawną dla urządzeń przesyłowych (takich jak słupy, linie energetyczne czy rury) jest służebność przesyłu, uregulowana w art. 305¹ Kodeksu cywilnego.

Zgodnie z tym przepisem:

„Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne podobne urządzenia – prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej.”

W praktyce oznacza to, że właściciel gruntu nie zawsze może dowolnie dysponować częścią działki zajętą przez infrastrukturę – nawet jeśli sam nigdy nie wyrażał na to zgody.

---

Słup stoi od 30 lat – czy przedsiębiorstwo energetyczne ma do tego prawo?

Tu kluczową rolę odgrywa czas i sposób posadowienia urządzenia. W Polsce wiele słupów postawiono jeszcze w czasach PRL-u – w zdecydowanej większości bez zgody prywatnych właścicieli gruntów. Z biegiem lat, w wyniku zmian prawnych i utrwalonej praktyki korzystania, sytuacja takich instalacji została w wielu przypadkach zalegalizowana lub uznana za utrwaloną prawnie.

1. Zasiedzenie służebności przesyłu

Zgodnie z art. 292 Kodeksu cywilnego, przedsiębiorstwo może nabyć służebność przesyłu przez zasiedzenie, jeśli korzysta z niej nieprzerwanie przez 30 lat – w złej wierze lub przez 20 lat – w dobrej wierze. Oznacza to, że jeśli słup stoi na działce od 30 lat i jest dalej używany przez zakład energetyczny, to w wielu przypadkach firma nabyła prawo do korzystania z tego pasa gruntu z mocy prawa.

W praktyce więc właściciel nie może już żądać jego usunięcia, ponieważ przedsiębiorstwo posiada tytuł prawny do korzystania z fragmentu nieruchomości.

ℹ️ Różnica między „dobrą” a „złą” wiarą

Pojęcia dobrej i złej wiary mają kluczowe znaczenie przy ustalaniu, czy przedsiębiorstwo mogło nabyć służebność przesyłu przez zasiedzenie.

▪ Dobra wiara oznacza, że przedsiębiorca był przekonany, iż ma prawo korzystać z cudzej nieruchomości – np. na podstawie decyzji administracyjnej, umowy z gminą lub dokumentów, które uznawał za ważne. W takim przypadku okres zasiedzenia wynosi 20 lat.

▪ Zła wiara występuje wtedy, gdy przedsiębiorca wiedział lub powinien wiedzieć, że nie ma zgody właściciela na korzystanie z gruntu, a mimo to to robił. Wówczas, aby nabyć służebność przez zasiedzenie, musi upłynąć 30 lat.

W praktyce większość urządzeń posadowionych w PRL-u traktuje się jako wzniesione w złej wierze, ponieważ ówczesne zakłady energetyczne i telekomunikacyjne stawiały słupy bez indywidualnych zgód właścicieli.

---

Czy można żądać usunięcia słupa z działki?

Żądanie usunięcia słupa jest możliwe tylko w określonych sytuacjach. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, właściciel może domagać się jego usunięcia tylko wtedy, gdy:

▪ przedsiębiorstwo nie posiada żadnego tytułu prawnego do gruntu (umowy, decyzji administracyjnej, zasiedzenia),

▪ a obecność urządzenia faktycznie uniemożliwia korzystanie z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem.

W pozostałych przypadkach sąd może odmówić nakazu demontażu, uznając, że przedsiębiorstwo ma prawo korzystać z działki.

---

Jak sprawdzić, czy przedsiębiorstwo ma prawo do gruntu?

Aby ustalić, czy słup został posadowiony legalnie, należy:

▪ sprawdzić księgę wieczystą nieruchomości – w dziale III mogą znajdować się wpisy dotyczące służebności przesyłu lub gruntowej,

▪ zwrócić się do urzędu gminy lub starostwa – instytucje te często posiadają archiwalne decyzje administracyjne lub pozwolenia na budowę z okresu PRL,

▪ wystąpić do przedsiębiorstwa energetycznego lub telekomunikacyjnego – ma ono obowiązek wskazać podstawę prawną korzystania z gruntu.

W przypadku braku dokumentów potwierdzających tytuł prawny możliwe jest dochodzenie odszkodowania lub złożenie wniosku do sądu o uregulowanie stanu prawnego.

---

Odszkodowanie za słup na działce

Jeśli okaże się, że urządzenie przesyłowe znajduje się na działce bez tytułu prawnego, właściciel może żądać:

▪ ustanowienia służebności przesyłu za wynagrodzeniem (na podstawie art. 305² §2 KC),

▪ zadośćuczynienia za bezumowne korzystanie z gruntu (art. 224–225 KC),

▪ odszkodowania za ograniczenie możliwości zagospodarowania działki (np. niemożność zabudowy).

Treść 305² §2 KC (kliknij żeby rozwinąć szczegóły)

Jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 305¹, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu.

Art 224-255 KC (kliknij żeby rozwinąć szczegóły)

Art. 224:

Posiadacz w złej wierze obowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz do naprawienia szkody wynikłej z pogorszenia lub utraty rzeczy.

Art. 225:

Obowiązki posiadacza w złej wierze, przewidziane w art. 224 § 2, ciążą także na posiadaczu w dobrej wierze od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy.

Wysokość odszkodowania ustala się na podstawie opinii rzeczoznawcy majątkowego, który ocenia m.in. powierzchnię zajętą przez słup i przewody oraz wpływ na wartość nieruchomości.

---

Jak uzyskać wynagrodzenie lub odszkodowanie – krok po kroku

Uzyskanie rekompensaty za słup stojący na prywatnej działce wymaga udokumentowania, że przedsiębiorstwo przesyłowe korzysta z gruntu bez ważnego tytułu prawnego. Procedura nie jest skomplikowana, ale wymaga konsekwencji i zachowania odpowiedniej kolejności działań. Poniżej przedstawiono najczęściej stosowaną ścieżkę postępowania:

---

Czy można domagać się wynagrodzenia po 30 latach?

Jeśli urządzenia stoją na działce od ponad 30 lat, a przedsiębiorstwo korzystało z nich jawnie i bez sprzeciwu właściciela – roszczenie o odszkodowanie najprawdopodobniej uległo przedawnieniu. Dodatkowo, jeśli sąd uzna, że doszło do zasiedzenia służebności, właściciel traci prawo do jakichkolwiek roszczeń finansowych.

Wyjątek stanowią sytuacje, gdy:

▪ właściciel nie wiedział, kto faktycznie włada urządzeniami (Sytuacja, w której właściciel „nie wiedział, kto faktycznie włada urządzeniami”, odnosi się do przypadków, gdy infrastruktura została zbudowana jeszcze w czasach PRL-u lub we wczesnych latach transformacji ustrojowej. Wówczas sieci przesyłowe często przechodziły między różnymi przedsiębiorstwami energetycznymi, bez jednoznacznego ustalenia, kto jest ich formalnym właścicielem.

▪ słup postawiono po 1989 roku bez zgody właściciela, ale przedsiębiorstwo nie jest w stanie wykazać, że korzystało z działki w sposób ciągły i nieprzerwany przez co najmniej 30 lat. W takim przypadku nie dochodzi do zasiedzenia służebności przesyłu, a właściciel zachowuje prawo do żądania wynagrodzenia lub odszkodowania za bezumowne korzystanie z gruntu.

---

Przeniesienie słupa – czy to możliwe?

Usunięcie lub przeniesienie słupa jest co do zasady możliwe, ale tylko w wyjątkowych przypadkach i zazwyczaj na koszt właściciela działki. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy przedsiębiorstwo energetyczne samo uzna, że obecne położenie urządzenia stwarza zagrożenie (np. koliduje z infrastrukturą, narusza normy bezpieczeństwa lub utrudnia konserwację). Wtedy to ono ponosi koszty relokacji.

W praktyce przeniesienie słupa energetycznego to skomplikowana i kosztowna operacja – koszt może wynieść od 10 000 do nawet 50 000 zł, w zależności od rodzaju sieci (niskiego, średniego lub wysokiego napięcia) i konieczności przebudowy przyłączy.

Jeżeli właściciel działki chce przenieść słup, ponieważ utrudnia budowę domu, garażu lub innej inwestycji, może zwrócić się do przedsiębiorstwa z wnioskiem o zmianę lokalizacji. W przypadku odmowy pozostaje droga sądowa – właściciel może domagać się zmiany zakresu służebności przesyłu, ale musi wykazać, że nowe położenie nie uniemożliwi prowadzenia linii energetycznej ani nie naruszy interesu operatora sieci.

Warto jednak pamiętać, że nawet jeśli sąd przychyli się do wniosku, przeniesienie słupa może być technicznie trudne, zwłaszcza gdy działka jest niewielka lub otoczona innymi posesjami. W takich sytuacjach znalezienie alternatywnego miejsca w granicach tej samej nieruchomości bywa niemożliwe – a ustawienie słupa na cudzym gruncie wymagałoby kolejnej umowy lub zgody nowego właściciela terenu.

---

Co warto zrobić jako właściciel działki?

Przed podjęciem jakichkolwiek kroków prawnych warto najpierw dokładnie przeanalizować stan faktyczny i prawny nieruchomości. W szczególności należy sprawdzić:

▪ czy przedsiębiorstwo energetyczne posiada tytuł prawny do gruntu – np. umowę, decyzję administracyjną lub nabyte prawo przez zasiedzenie,

▪ czy obecność słupa faktycznie ogranicza możliwości zabudowy lub znacząco obniża wartość działki,

▪ czy w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego wyznaczono tzw. pas technologiczny, czyli obszar zarezerwowany dla infrastruktury przesyłowej.

Dopiero po ustaleniu tych informacji możliwe jest skuteczne dochodzenie roszczeń, negocjowanie wynagrodzenia lub odszkodowania, a w razie potrzeby – wystąpienie na drogę sądową.

---

Przykłady orzeczeń sądowych

Wyrok SN z 15 lutego 2019 r. (V CSK 28/18) – Sąd Najwyższy potwierdził, że przedsiębiorstwo energetyczne może nabyć służebność przesyłu przez zasiedzenie, jeśli korzystało z nieruchomości w sposób ciągły i jawny przez wymagany okres (20 lat w dobrej wierze lub 30 lat w złej wierze).” (kliknij żeby rozwinąć szczegóły)

Wyrok Sądu Najwyższego z 15 lutego 2019 r. (sygn. V CSK 28/18) dotyczy nabycia służebności przesyłu przez przedsiębiorstwo energetyczne poprzez zasiedzenie. Sprawa ta ma znaczenie dla właścicieli nieruchomości obciążonych urządzeniami przesyłowymi, takimi jak słupy energetyczne, ponieważ określa warunki, w jakich przedsiębiorstwo może uzyskać prawo do korzystania z gruntu bez zgody właściciela.

Kluczowe tezy wyroku:

▪ Znaczenie dla właścicieli: Po upływie okresu zasiedzenia właściciel traci prawo do żądania usunięcia urządzeń lub odszkodowania, co podkreśla konieczność szybkiego działania w przypadku nowych instalacji.

▪ Zasiedzenie służebności przesyłu: SN potwierdził, że przedsiębiorstwo przesyłowe może nabyć służebność przesyłu na podstawie art. 292 Kodeksu cywilnego, jeśli korzystało z nieruchomości w sposób ciągły i jawny przez 20 lat (w dobrej wierze) lub 30 lat (w złej wierze).

▪ Ciągłość i jawność: Korzystanie z gruntu musi być widoczne dla właściciela, np. poprzez eksploatację słupów czy linii energetycznych. Obecność infrastruktury przez wymagany okres może skutkować nabyciem prawa przez przedsiębiorstwo.

▪ Kontekst sprawy: Sprawa dotyczyła przedsiębiorstwa energetycznego, które przez dekady korzystało z gruntu pod liniami energetycznymi bez zgody właściciela. Właściciel żądał usunięcia infrastruktury, ale SN uznał, że zasiedzenie służebności przesyłu wyklucza takie roszczenie, dając firmie prawo do korzystania z działki.

Uchwała SN z 4 lipca 2018 r. (III CZP 36/18) – właściciel może domagać się wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu, jeśli przedsiębiorstwo nie nabyło służebności przesyłu przez zasiedzenie, a korzystanie z nieruchomości nie miało podstawy prawnej.” (kliknij żeby rozwinąć szczegóły)

Uchwała Sądu Najwyższego z 4 lipca 2018 r. (sygn. III CZP 36/18) dotyczy roszczeń właściciela nieruchomości w sytuacji bezumownego korzystania z gruntu przez przedsiębiorstwo przesyłowe. Sąd rozpatrywał kwestię, czy i kiedy właściciel może żądać wynagrodzenia za korzystanie z jego działki, na której znajdują się urządzenia przesyłowe, takie jak słupy energetyczne czy linie telekomunikacyjne.

Kluczowe tezy uchwały:

1. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie: Właściciel nieruchomości ma prawo domagać się wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu, jeśli przedsiębiorstwo przesyłowe nie posiada tytułu prawnego do korzystania z działki, np. w postaci umowy, decyzji administracyjnej lub nabytej przez zasiedzenie służebności przesyłu.
2. Brak zasiedzenia służebności: Roszczenie o wynagrodzenie jest możliwe tylko wtedy, gdy przedsiębiorstwo nie nabyło służebności przesyłu przez zasiedzenie (po 20 latach w dobrej wierze lub 30 latach w złej wierze). Jeśli zasiedzenie miało miejsce, właściciel traci prawo do takiego roszczenia.
3. Podstawa prawna: Uchwała opiera się na przepisach art. 224 i 225 Kodeksu cywilnego, które regulują odpowiedzialność posiadacza w złej wierze za korzystanie z cudzej rzeczy oraz obowiązek naprawienia szkód. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorstwo, które bezprawnie korzysta z gruntu, musi zapłacić właścicielowi wynagrodzenie za okres bezumownego użytkowania.
4. Przedawnienie roszczeń: SN wskazał, że roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie mogą ulec przedawnieniu (zgodnie z ogólnymi zasadami przedawnienia, czyli po 6 latach dla roszczeń majątkowych), co oznacza, że właściciel musi działać w odpowiednim czasie, aby skutecznie dochodzić swoich praw.

Kontekst sprawy:

Sprawa dotyczyła właściciela nieruchomości, na której od wielu lat znajdowały się urządzenia przesyłowe bez formalnej zgody. Właściciel domagał się wynagrodzenia za korzystanie z gruntu, argumentując, że przedsiębiorstwo nie miało prawa do zajmowania działki. SN wyjaśnił, że kluczowe jest ustalenie, czy przedsiębiorstwo nabyło służebność przez zasiedzenie, ponieważ w takim przypadku roszczenie o wynagrodzenie wygasa.

Znaczenie dla właścicieli:

Uchwała precyzuje, że właściciele działek, na których stoją urządzenia przesyłowe bez podstawy prawnej, mogą dochodzić wynagrodzenia, ale tylko jeśli nie upłynął okres zasiedzenia i roszczenie nie uległo przedawnieniu. W praktyce wymaga to szybkiego działania, w tym ustalenia stanu prawnego i skierowania wezwania do przedsiębiorstwa przesyłowego.

Wyrok SN z 8 marca 2018 r. (II CSK 285/17) – usunięcie urządzeń przesyłowych jest możliwe tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy nie pełnią one istotnej funkcji publicznej.” (kliknij żeby rozwinąć szczegóły)

Wyrok Sądu Najwyższego z 8 marca 2018 r. (sygn. II CSK 285/17) dotyczy możliwości usunięcia urządzeń przesyłowych, takich jak słupy energetyczne czy linie telekomunikacyjne, z prywatnej nieruchomości. Orzeczenie to jest istotne dla właścicieli działek, na których znajdują się takie urządzenia, ponieważ precyzuje ograniczenia w żądaniu ich demontażu.

Kluczowe tezy wyroku:

Znaczenie dla właścicieli: Wyrok podkreśla, że właściciele działek obciążonych urządzeniami przesyłowymi muszą wykazać, że infrastruktura nie ma istotnego znaczenia publicznego, aby skutecznie żądać jej usunięcia. W praktyce takie przypadki są rzadkie, co skłania do poszukiwania innych rozwiązań, np. negocjacji wynagrodzenia za służebność przesyłu.

Ograniczone prawo do usunięcia urządzeń: SN orzekł, że usunięcie urządzeń przesyłowych jest możliwe jedynie w wyjątkowych przypadkach, gdy nie pełnią one istotnej funkcji publicznej, np. nie są kluczowe dla dostarczania energii czy usług telekomunikacyjnych do szerszej grupy odbiorców.

Funkcja publiczna: Jeśli urządzenia służą interesowi publicznemu (np. zapewniają dostawy prądu do wielu gospodarstw domowych), żądanie ich usunięcia przez właściciela nieruchomości jest zazwyczaj bezzasadne, a sąd może je oddalić.

Kontekst sprawy: Sprawa dotyczyła właściciela nieruchomości, który domagał się usunięcia urządzeń przesyłowych, argumentując, że ograniczają one korzystanie z jego działki. SN uznał, że znaczenie infrastruktury dla celów publicznych przeważa nad indywidualnym interesem właściciela, co uniemożliwiło demontaż.

---

W skrócie

Sytuacja	Co może właściciel	Szanse powodzenia
Słup stoi < 20 lat	Żądanie odszkodowania lub służebności przesyłu	wysokie
Słup stoi 20–30 lat	Możliwe wynagrodzenie, zależne od dobrej/złej wiary przedsiębiorstwa	umiarkowane
Słup stoi > 30 lat	Prawdopodobne zasiedzenie – brak prawa do odszkodowania	niskie
Słup utrudnia zabudowę	Wniosek o zmianę lub przesunięcie urządzenia	średnie
Słup bez właściciela (np. stary telekomunikacyjny)	Wniosek o usunięcie do gminy lub operatora	zależy od ustaleń

---

Wnioski